Boldo (tên khoa học Peumus boldus) là cây thường xanh cao 6–8 m, chỉ mọc tự nhiên ở vùng núi Andes của Chile, một phần Peru và Argentina. Người Mapuche bản địa đã dùng lá Boldo từ hàng nghìn năm để bảo vệ gan, kích thích tiết mật và chữa các chứng đầy bụng, khó tiêu. Người Tây Ban Nha gọi nó là “boldo” và đưa vào dược điển châu Âu từ thế kỷ 19. Ngày nay Boldo được công nhận rộng rãi ở Nam Mỹ và châu Âu như một trong những thảo dược bảo vệ gan và hỗ trợ tiêu hóa tốt nhất.
Những bệnh lý mà Boldo thường được dùng để hỗ trợ
Theo kinh nghiệm dân gian Nam Mỹ và các nghiên cứu dược lý:
- Rối loạn chức năng gan nhẹ, gan nhiễm mỡ giai đoạn đầu
- Ứ mật, sỏi mật nhỏ (kích thích tiết mật, làm tan sỏi cholesterol)
- Đầy bụng, chậm tiêu, chán ăn do thiếu mật
- Táo bón mạn tính (do tác dụng nhuận tràng nhẹ)
- Viêm dạ dày mãn tính, trào ngược nhẹ (giảm co thắt)
- Hỗ trợ giải độc sau khi uống rượu bia nhiều hoặc dùng thuốc ảnh hưởng gan
- Một số trường hợp viêm đường tiết niệu nhẹ (tác dụng lợi tiểu nhẹ).
Cơ chế chính: lá chứa alkaloid boldine (0,2–0,7%), tinh dầu (ascaridol, cineol, p-cymen), flavonoid và tannin. Boldine là chất chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào gan, kích thích tiết mật gấp 2–3 lần, giãn cơ trơn đường mật và ruột.
Các cách sử dụng phổ biến và an toàn
Trà lá Boldo (cách dùng truyền thống và hiệu quả nhất)
- 1–2 g lá khô (khoảng 1 thìa cà phê) cho 150–200 ml nước sôi.
- Hãm kín 10–15 phút, lọc bã.
- Uống 1–2 tách/ngày, tốt nhất sau bữa ăn 30 phút.
- Vị hơi đắng thơm, có thể thêm ít mật ong.
Thuốc sắc nhẹ
- 2–4 g lá khô sắc với 300 ml nước còn 100 ml, chia 2 lần uống trong ngày.
- Dùng khi cần tác dụng mạnh hơn (sỏi mật nhỏ, ứ mật rõ).
Cồn thuốc Boldo (tincture 1:5 hoặc 1:10)
- 2–5 ml (40–100 giọt) pha với nước ấm, ngày 2–3 lần, sau ăn.
- Rất tiện cho người không chịu được vị đắng.
Viên nang hoặc bột Boldo
- 200–400 mg bột lá hoặc chiết xuất chuẩn hóa boldine 2–5 mg, ngày 2 lần, tối đa 4–6 tuần.
Thời gian dùng: không quá 4–6 tuần liên tục, nghỉ ít nhất 2 tuần trước khi dùng lại.
Lưu ý quan trọng và chống chỉ định
- Phụ nữ có thai và cho con bú: tuyệt đối không dùng (boldine có thể gây co bóp tử cung).
- Người bị tắc ống mật hoàn toàn, sỏi mật to (>1 cm), viêm tụy cấp: không dùng vì kích thích tiết mật mạnh có thể gây đau quặn mật.
- Trẻ em dưới 12 tuổi: chỉ dùng dưới sự giám sát của thầy thuốc, giảm liều 50–70%.
- Người đang dùng thuốc chống đông máu (warfarin, clopidogrel): Boldo có thể làm tăng nguy cơ chảy máu nhẹ.
- Người bị viêm loét dạ dày tá tràng hoạt động: dùng thận trọng vì có thể kích thích tiết dịch vị.
Tác dụng phụ và dị ứng
Khi dùng đúng liều, tác dụng phụ hiếm gặp và nhẹ:
- Buồn nôn, nôn (khi uống lúc đói hoặc liều quá cao)
- Đau đầu nhẹ, chóng mặt (do tinh dầu ascaridol)
- Tiêu chảy nhẹ nếu dùng quá 4 g/ngày
- Rất hiếm: phản ứng dị ứng da (phát ban, ngứa).
Dấu hiệu quá liều ascaridol (chỉ xảy ra khi dùng tinh dầu cô đặc, không phải lá khô):
- Co giật, rối loạn ý thức → ngừng ngay và đến bệnh viện.
Tương tác thuốc cần biết
- Tăng tác dụng của thuốc lợi mật khác (artichoke, curcumin).
- Có thể làm tăng INR ở người dùng warfarin.
- Làm giảm hiệu quả thuốc tránh thai đường uống nếu dùng liều rất cao kéo dài.
Cách chọn và bảo quản Boldo chất lượng
- Chọn lá khô nguyên chiếc, màu xanh thẫm, có mùi thơm đặc trưng (giống bạc hà + quế).
- Tránh lá đã chuyển nâu đen hoặc có mùi mốc.
- Bảo quản nơi khô ráo, kín, tránh ánh nắng; dùng trong 24 tháng.
Kết luận
Boldo là một trong những thảo dược bảo vệ gan và hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả nhất mà thiên nhiên Nam Mỹ đã ban tặng. Chỉ sau 3–5 ngày dùng đúng cách, người bệnh thường cảm thấy bụng nhẹ, ăn ngon hơn, da dẻ hồng hào và chỉ số men gan cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, đây là vị thuốc mạnh, đặc biệt không được dùng tùy tiện trong thai kỳ và khi có tắc mật. Hãy luôn bắt đầu với liều thấp, dùng sau ăn, không quá 4–6 tuần và tham khảo thầy thuốc khi có bệnh lý nền.
Nguồn tham khảo
- Speisky H., Cassels B.K. “Boldo and boldine: an updated review on pharmacological properties”, Pharmacological Research, 1994.
- Universidad de Chile – Monografía Boldo (Peumus boldus)
https://www.uchile.cl/publicaciones/monografias/boldo.html - European Medicines Agency – Assessment report on Peumus boldus Molina, folium (2012)
https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-peumus-boldus-molina-folium_en.pdf
Lưu ý: Thông tin trong bài viết này mang tính chất tham khảo. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ phương pháp điều trị nào, đặc biệt là sử dụng thảo dược hoặc thay đổi lối sống.
